Naxos 4. apríl - 29. júní 2006

Hér segir af ferðum mínum í Grikklandi vorið 2006.  Ég lagði af stað að heiman 4. apríl og kom ekki heim aftur fyrr en í júnílok.  Markmið ferðarinnar var að slæpast og hafa það gott, en vinna kannski eitthvað smá fyrir blaðið. 
Það sem fólst í því að slæpast var að gera nákvæmlega það sem hugurinn stóð til þá stundina.  Hugmyndirnar að skúffuskrifum hefðu sennilega getað fyllt heila kommóðu, ef öllu því sem um hausinn flaug hefði verið sinnt.  Bloggið var líka ágætis föndur, og svo föndraði ég líka eitt og annað í höndunum eins og mér hefur alltaf þótt gaman. Þess utan fór ég á röltið, kjaftaði við fólk, eignaðist vini, sat á ströndinni, borðaði góðan mat, horfði á stjörnurnar og sólsetrið, las á veröndinni og svo lagði ég mig af og til, til að safna kröftum í meiri slæpingsskap.
Veriði ekkert að öfunda mig....  sendiði bara línu ef ykkur langar að deila Grikklandssögum með mér:  [e-mail]
Ást í poka,
Begga

 

ps. og að sjálfsögðu birtist þetta hér fyrir neðan í öfugri tímaröð

Mörg þúsund augum myndi ég horfa á þig

Vinsælasta lagið á eynni Naxos í sumar er komið til ára sinna. Unga fólkinu hér finnst það að minnsta kosti hundgamalt - það heyrðist í þessari vinsælu rokkútgáfu í bíómynd Tarantinos, Pulp Fiction frá árinu 1994 og heitir Misrilou. Það hefur komið grísku ungmennunum á óvart þegar íslenska blaðakonan hefur sagt þeim, að lagið sé í rauninni miklu, miklu eldra, og undrunin vex enn meir þegar þeim er sagt að það sé grískt. Það er kannski tímanna tákn, að um leið og lag er komið í nútímalegan rokkbúning, heldur fólk að það sé amerískt. En þó er kannski ekki alveg við grísku ungmennin að sakast að vita ekki betur, því margir tónlistarmenn hafa gert tilraun til að eigna sér þetta lag - og oftast er það eignað "surf" rokkaranum Dick Dale, sem gerði það vinsælt í Ameríku í byrjun sjöunda áratugar síðustu aldar - en það er einmitt útgáfa hans af laginu sem notuð var í Pulp Fiction.

En Misrilou á sér fortíð - ekki bara í Grikklandi og í Ameríku, heldur líka í Tyrklandi og í Arabalöndunum, og Misrilou er nafnið á egypsku stúlkunni sem sungið er um í upprunalega textanum.

Lagið var fyrst skráð í Aþenu, söng grískra flóttamanna frá Smyrnu í Tyrklandi um 1920, og tilheyrir rebetkia tónlistarhefðinni, sem dafnaði meðal minna megandi Aþeninga í upphafi síðustu aldar.

Það vill svo til, að lagið rataði til Íslands í námsefni grunnskóla í tónmennt á áttunda áratugnum, með íslenskum texta, sem mig minnir að Hildigunnur Halldórsdóttir hafi þýtt. Og ef minnið svíkur ekki um of, þá er texti Hildigunnar eitthvað á þessa leið, og ég bið margfaldlega forláts ef þetta er ekki rétt munað:

Stjarnan mín til stjarnanna þú lítur,

stjarnan mín til stjarnanna þú lítur.

Ó, að ég væri - ó, að ég væri himinn,

mörg þúsund augum myndi ég horfa á þig.

 

Það eru ekki bara vinsældir lagsins hér á Naxos í sumar, sem eru tilefni þessara skrifa, heldur ekki síður þessi snotri íslenski texti. Þótt hann sé ekki bein þýðing á frumtextanum, þá á hann alveg einstaklega vel við lagið og grísku sumarnæturnar, þar sem stjörnuskinið er fallegra en ég hef nokkurs staðar séð. Í íslenska textanum má geta sér til að stjarnan sem sungið er um sé stúlkan Misrilou, og að sá sem syngi sé vonbiðill hennar sem óski sér þess að vera stjörnuhiminninn sem hún horfir á á kvöldin - stjörnuhiminn sem horfir til baka á hana með ótal stjörnuaugum sínum.

Ég hef átt því láni að fagna að hafa getað setið á grískri verönd frá því vor, og horft á þennan himin. Ég sagði að hann væri fallegur, og það er hann. Tæknin færir okkur ekki eintóman munað - hún kostar líka sitt. Það háttar þannig til á þessari grísku verönd, að á kvöldin er raflýsing nánast engin í næsta nágrenni, og því ekkert sem truflar. Það er merkileg uppgötvun fyrir borgarbarn, sem þó hefur oft gert sér ferðir út í íslenskar sveitir til að horfa á stjörnur, að sjá ómengaða stjörnudýrð í öllu sínu veldi. Það er líka uppgötvun að komast að raun um að stjörnuhröp eru síður en svo fágæt, hafi maður þolinmæði og lyst til að horfa. Getur verið að maður sjái fleiri stjörnur í Grikklandi en heima á Íslandi? Það veit ég ekki. Það er djúpt á skólalærdómnum - hvar var nú aftur Kassiopeia - og Betelgás, er hún ekki í Óríon? Það er þó víst að það sem hangir í þakskegginu mínu snemmnætur um þessar mundir er Stóri Björn - eins og lúinn skaftpottur - ekki erfitt að þekkja hann. Forn-Grikkirnir sáu hvorki bjarndýr né skaftpott í þessu stjörnumerki, heldur var ferhyrningurinn tré, og skæru stjörnurnar þrjár í skaftinu voru eplin á trénu. Og enn fyrr var Stóri Björn lifandi - sem gyðjan Kallistó - sú fegursta, eins og nafn hennar þýðir. Seifur varð ástfanginn af henni og tókst að véla hana til ásta, þrátt fyrir að Kallistó hafi strengt þess heit að lifa í meydómi alla sína ævi. Þegar Hera kona Seifs fregnaði af þessu ástarsambandi, breytti hún Kallistó í bjarndýr. Í því gervi var hún þegar sonur hennar og Seifs, Arkas, var nærri búinn að drepa hana á bjarndýraveiðum. Seifur gat naumlega komið í veg fyrir það óhapp, en sá þann kost vænstan að senda þau bæði upp á himin, Kallistó sem Stóra Björn, en Arkas sem Litla Björn, og þar með var heimilisfriðnum í koti þeirra Heru líka reddað um sinn.

Skaftpottur, eplatré eða bangsi - það er ekki svo nojið - því í stjörnunum má hreinlega sjá það sem maður vill sjá, og það er það sem mannfólkið hefur gert frá öndverðu, og þess vegna verða sögurnar til og verða ef til vill að goðsögnum þegar fram í sækir. Það má þakka Grikkjum það sérstaklega - og svosem reyndar fleirum - að hafa gefið sér tíma til að góna upp í loft fyrr á öldum og að skapa sínar sögur.

Í öllu þessu stjörnuglápi í sumar, hefur líka rifjast upp fyrir mér að hafa heyrt dr. Þorstein Sæmundsson stjörnufræðing tala um að við séum að týna stjörnunum vegna ljósmengunar. Þar sem rafljós eru skær er erfitt að horfa á stjörnur, og í stórborgum er það nánast útilokað. Mikið óskaplega væri notalegt að vita af einhverjum stað - kannski bara á Hellisheiðinni, ef hún er ekki þegar orðin of björt, þar sem maður gæti lagt sig á bekk með kaffibrúsa og ullarteppi og notið þess að horfa á himininn. Stjörnubíóið er sko hreint ekki leiðinlegt.

 

Þessi grein birtist í Morgunblaðinu 28. júní 2006

Bráðum og seinna

Skrýtinn dagur í dag - síðasti heili dagurinn minn á Naxos.  Í fyrramálið kveð ég og fer til Krítar.  Við Úlfhildur sátum með skrýtna Bretanum Garry á Scirocco í dag, - því hann bauð okkur upp á drykk.  Það kjaftaði á honum hver tuska eins og venjulega, og hann vandaði um fyrir Úlfhildi og lagði henni lífsreglurnar, áður en hún hleypir heimdraganum og skilur mömmu eftir eina heima á Íslandi í haust.  Garry er skemmtilegur náungi, vélaverkfræðingur og hugvitsspekúlant sem vann við það að fara í stór framleiðslufyrirtæki í Englandi, og fá fólk til að finna betri og hagkvæmari aðferðir við að vinna störf sín.  Hann tók til dæmis allt bakaríabatterí tjallans í gegn sem leiddi til stóraukinnar framleiðslu, og græddi sjálfur býsna vel á því, að því er hann sjálfur segir frá.  Eftir nokkur slík verkefni ákvað hann að leggja stresstöskunni og jakkafötunum, lét sér vaxa hár og hélt útí heim, til að láta gamla drauma um að skoða hana verslu rætast.  Nú tekur hann bara að sér þau vinnuverkefni sem honum þóknast - kannski eitt á ári, og mætir þá bara hárprúður og á gallabuxunum - þarf ekkert að pjattast lengur, og það finnst honum gott.  Hann dagaði uppi hér á Naxos, eftir langt ferðalag um Evrópu, og hér finnst honum gott að vera.  Hann dundar sér við það hér að lesa, hugsa, tala við fólk og fara í gönguferðir.  Ég er ekki hissa á Garry - Naxos er staður fyrir fólk sem þarf tíma og vill tíma - fólk sem þarf að prófa að lifa áreitislaust.  Síðar í sumar ætlar hann um Tyrkland, Líbanon og Sýrlands, og þaðan til Indlands, því það er búið að panta hann þangað til að kenna Indverjum að baka brauð á skilvirkan hátt.

Það er margt fólk af þessu tagi hér, - bæði karlar og konur, sem hafa fundið á Naxos sína Paradís, og skilið annað amstur eftir heima hjá sér til þess að láta draumana rætast.  Ítalska skutlan hún Susanna er þannig - hún kom hingað fyrir sjö árum, og sá að til þess að hún gæti ílenst hér væri ekki um annað að ræða en að opna ítalskan veitingastað.  Hjá Susönnu er aðeins opið á kvöldin, fjóra til fimm mánuði á ári, og það sem eftir er ársins, hefur hún það eins og henni hentar.  Hin hollenska Riet, kom hingað frá börnum og búi, og til að fleyta sér áfram fór hún að möndla með fasteignir og gengur býsna vel að koma grískum hjöllum að hruni komnum í hendurnar á norður Evrópsku efnafólki sem dreymir einmitt um að gera upp hús hér og eignast þar með sumarbústað á besta stað í Eyjahafinu.

Ég veit vel, að ég á eftir að koma til Naxos oft og mörgum sinnum.  Þrír mánuðir í Paradísarvist á þessari fallegu eyju, þar sem tíminn er ekki talinn í mínútum og klukkutímum, - heldur bráðum og seinna, - geta ekki annað en kveikt í manni að snúa aftur.  Sjórinn hér togar í mig, og mikið rosalega gæti ég vel hugsað mér að eiga hér svolítið bátskríli, svo ég gæti duggað mér um hafið.

Annars er búið að vera einkennilegt ástand hér, því moskítóflugurnar hafa verið í miklum ham síðustu daga, og ég - eins og reyndar fleiri - er eins og gatasigti eftir þær - öll út-bitin.  Moskítóspreyið kláraðist í búðinni uppá torgi, - en apótekarinn á torginu reddaði því með því að panta aukaskammt frá Aþenu í einum hvelli.  Fólk gengur um ýmist með úðabrúsana til að verjast biti, - eða með stifti sem maður ber á bágtið þegar búið er að bíta mann.  Hitinn hér er líka búinn að vera nánast óbærilegur í nýrri sunnanvindshrinu - og fór mest í 45 stig fyrir nokkrum dögum.

Þá er nú gott að hafa sjóinn, sem manni finnst auðvitað ískaldur og svalandi, þótt hann sé 24 stiga heitur.  Við Systa vinkona sigldum með grislingana á skútu til Schinoussa, sem er lítil eyja sunnan við Naxos.  Mér þótti það algjörlega meiriháttar - sat í stafni, naut þess að finna öldugangstaktinn í kroppnum, fá smá pus yfir mig og láta sólina svo steikja mig.  Það kostaði mig reyndar sjóriðu í sólarhring á eftir - en það var bara gaman að vera eins og sauðdrukkin algjörlega fyrirhafnar- og eftirkastalaust.  

Lífið heldur áfram á Naxos, - en hvernig verður Krít?  Krítikos sem skrifar krítík, kemst ekki hjá því að heimsækja Krít, - stefnan verður tekin beinustu leið á Knossos til að skoða einar elstu menningarminnjar Evrópu.

Beggaki

Nostalgía á Naxos

Ég finn að nú er heimferðarnostalgían smám saman að síga á mig. Ég er búin að vera hér í vel á þriðja mánuð, og ekki nema tæpar þrjár vikur þar til ég fer heim. Mér finnst tíminn afstæður – ég er búin að vera hér lengi og samt í svo stuttan tíma. Ég á eftir að gera margt. Enn er ég ekki búin að fara til Mykonos og Delos, en ferðin á Koufounissi og Ios eru í augsýn, eftir helgi. Við getum vonandi lokið dvölinni hér með því að heimsækja Krít – þar þarf ég að heimsækja Yannis, gamlan skólabróður frá Ameríku, sem ég hef ekki séð í rúm tuttugu ár. Ég þarf að halda vel á spöðunum eigi þetta allt að ganga upp. Á miðvikudaginn kemur Systa vinkona mín í heimsókn með grislingana sína, Höllu og Guðmund.

Það verður erfitt að kveðja Naxos, en samt svo gott að eiga þessa ferð í hjarta mínu þegar ég kem heim. Ég veit að hingað á ég eftir að koma aftur, og vonandi oft. Ég hef verið svo lánsöm að kynnast góðu fólki og eignast vini sem ég veit að ég á eftir að halda sambandi við.

Það besta er að hér hef ég haft tíma með sjálfri mér – tíma til að slaka á, tíma til að hugleiða og tíma til að koma ýmsu sem mig hefur langað að sinna í verk. Ég hef ekki bara verið að skrifa í blaðið mitt og blogga þetta af og til, - nú á ég vísi að einhverju sem eru eigin hugrenningar og skáldskapur, - komið í fast form og gæti kannski einhvern tíma orðið að einhverju. Ég hef gaman af því að skrifa, og það hefur sannarlega verið hvatning að vera á þessum yndislega stað og hafa allan tímann í veröldinni fyrir sjálfa mig. Það hefur líka verið frábært að lenda í alls konar ævintýrum hér – algjörlega óvænt, - bæði á sjó og landi... ég held að ævintýrin gerist einmitt þegar maður er búinn að losa sig við byrðar hversdagsins og mætir nýjum degi áhyggjulaus og væntingalaus en opinn fyrir líðandi stund.

Ég hef gaman af því að sjá hvað Úlfhildur hefur spjarað sig heima án mín.  Hún er sami ljúflingurinn - en komið meira bit í hana. Hún ratar orðið um allt og fer ein sinna ferða ef hún þarf þess með.  Fyrst spurði hún hvort hún ætti ekki örugglega að beygja hjá hvíta húsinu með bláu gluggunum.  Jú, það var rétt hjá henni..... en við hlógum auðvitað eins og asnar að orðunum slepptum, - hér eru öll hús með bláum gluggum og bláum dyrum.   Hún er búin að fá miklu fleiri nöfn en ég, - hún er ekki bara Úllaki, Úllamú og Úllakimú - heldur líka Small Begga, Daughter og Úllitza.  Hún skemmtir mömmu sinni með því að lesa upp úr grísku orðabókinni okkar. Hún komst að því að grískir hundar segja ga, en kettir njá, kjúklingar hér segja kókókó, hænur kakaka, en hanar kúkketíkú.  Í orðabókinni stóð að grískar kýr töluðu ensku, því þær segðu mu.

Hitinn er mikill þessa dagana og gott að kúra á ströndinni fyrir framan húsið okkar.  Algjört letilíf. En samt gerist ýmislegt - hugmyndir kvikna við það að spjalla saman, og við látum okkur dreyma um allt sem hægt er að gera í framtíðinni, og það er auðvitað mjög gaman á sama tíma og maður er að baða sig í núinu.   Þetta er gott líf.  Á kvöldin er svo stefnan tekin í bæinn - hitta fólk, horfa á fólk, borða, kjafta. Yndislegt að rölta svo heim í heitu kvöldi undir stjörnubjörtum himni.  Þetta er tóm sæla.

 

Beggaki

Stjörnubíó og regn

Í heil þrjú skipti hefur rignt á mig á Naxos.  Í apríl kom skúradagur, í maí kom einu sinni um fimmtán sekúndna hitaregnsdemba, og í dag eru skúrir með köflum.  Ég held að Íslendingarnir sem hingað eru komnir með Agli Helgasyni, eða jafnvel dóttir mín, nýkomin frá Íslandi hafi eitthvað með þetta regn að gera, en Naxosbúar trompa mig og segja að þetta sé Aþeningunum að kenna.  Þeir hafa flykkst hingað í dag og í gær, því nú er hvítasunna hér hjá okkur og þeir nota helgi með auka frídegi til að spóka sig á eyjunum. 

Annars er lífið á Naxos að færast í svolítið annað horf.  Hér er allt fullt af fólki - finnst mér, sem hef verið hér nánast ein með heimamönnum og örfáum sérvitringum, - en innfæddum finnst þetta ekki margt og segja að eyjan eigi eftir að fyllast í júlí og ágúst, - þetta sé bara vísirinn að því sem koma skal.  Kannski bara gott að verða farin heim þá.  En veðrið er eftir þessu, - hiti og sólskin uppá hvern dag, með undantekningunni í dag, - og fátt hægt að gera annað en að liggja í leti á ströndinni, busla í sjónum og hafa það eins náðugt og maður getur.  Í hitanum missi ég bæði matarlyst og löngun til að erfiða um of.  Þótt lagnakerfið á Naxos sé fremur frumstætt, þá er þó alltént nóg kalt vatn í sturtunni.

Við dóttla lifum því hóglífi þessa dagana.  Við tókum strætó niðrá Plakaströnd og undum okkur þar eitt eftirmiðdegi.  Plaka er stærsta ströndin hér og gífurlega falleg.  Þar er hefð fyrir því að fólk geti striplast að vild, en það kom okkur mæðgum á óvart að þeir sem sóluðu sig í fæðingargallanum voru helst fólk frá miðjum aldri og uppúr.  Börn og yngra fólk voru í sínum strandklæðnaði. 

Við erum líka búnar að fara í bíltúr um eyna. Þeofilis vinur minn á netkaffinu - sem líka er bílaleiga - lét okkur hafa lítinn suzuki jeppa - blæjujeppa - og á honum sportuðum við okkur eins og drottningar um alla eyju í allar áttir.   Við hófum ferðalagið í morgunkaffi hjá Aþenu vinkonu minni - systur Scirocco bræðranna, en frá henni hef ég sagt ykkur áður.  Aþena er búin að kaupa sér litla matvörubúð og kaffihús á syðstu ströndinni hér, Pyrgaki, sem ég held að sé sú alfallegasta hér.  Aþena var í gríð og erg að sinna iðnaðarmönnum, því það þurfti að taka allt í gegn áður en hægt verður að opna, þrífa og skrúbba, mála, múra og gera allt fínt.  Það er árátta hjá fólki hér að vera alltaf að taka allt í gegn, - og svo þegar það er búið, - að sópa.  Þetta eru jú afkomendur Esóps.  

Aþena var auðvitað mjög kát að fá svona langt að komna gesti, - þetta virkar sem órafjarlægð frá Naxosbæ, en er ekki nema um 25 kílómetrar.  Vegalengdirnar hér eru svo afstæðar, vegna þess að þótt sumir keyri glannalega, er hámarkshraðinn víða ekki nema 30-40 kílómetrar á klukkustund.  Það er líka ósköp gott að lulla sér hér milli staða í rólegheitum, því alls staðar er eitthvað að sjá. Við fórum að sjálfsögðu til Moutsouna og komum líka við í Apíranþos og skoðuðum marmaranámurnar við Kinidaros.  Það er merkilegt að sjá heilu fjöllin bútuð niður í meðfærilegar marmarablokkir og svo stirnir á snjóhvítt sárið í fjöllunum í sólskininu.

Sumarbláminn er fallegur og ótrúlega tær.  Það er hreint ekki leiðinlegt að liggja á ströndinni og velta sér ýmist á bak eða grúfu og fylgjast með því um leið hvernig hafið tekur lit af himninum og eyjarnar í fjarlægð taka lit af eyjabirtunni skæru.  Er hægt að fá nóg af þessum unaðssemdum augans?  Í sjónum sér til botns eins langt út og maður kemst - tærleikinn er fullkominn, og engin furða að strandirnar á Naxos séu metnar þær hreinustu í Miðjarðarhafinu.  Annað kvöld verður fullt tungl, og ég ætla ekki að missa af því.  Þá sest ég á veröndina og góni til himins - horfi á sjónarspilið er tungl og stjörnur slást um athyglina þegar þau leika sína skínandi nachtmusik á hafflötinn fyrir neðan.

En annað kvöld - fyrir stjörnubíóið, ætlum við dóttla fyrst upp í sveit með Agli og Sigurveigu og íslenska hópnum.  Það verður farið á sveitakrá, snæddur góður matur, hlustað á tónlist og dansað.  Það verður örugglega gaman, og hver veit nema ég rifji upp sporin í dansinum Zagoritikos í fimmskiptum takti - ef færi gefst.  Í dag hitti ég landa mína að ósk Egils og segi þeim eitthvað frá minni sýn á eyna eftir að hafa verið hér í tæpa þrjá mánuði.  Það verður létt verk og löðurmannlegt skulum við vona....  ég veit reyndar ekkert hvers konar fígúrur löðurmenni eru.....  segi bara svona.

Dóttla mín, hún Úlfhildur, er knúsuð í bak og fyrir hvar sem við komum og hún er sko löngu orðin Úllaki, - rétt eins og móðir hennar er ýmist Beggaki, Bergþóramú eða Beggakimú.  Grikkir eru einstaklega opnir og þeir eru hlýir inn að hjartarótum.  Og svei mér þá, hún er farin að svara fyrir sig á grísku.

Næstu dögum ætlum við að eyða í hóglífi - strandlegur, afslöppun og að njóta sumarsins.  Við ætlum líka í Naxosbíó, sem er útibíó, - það verður spennandi. Ég er farin að sjá fyrir endann á dvölinni hérna; - hlakka auðvitað til að koma heim í íslenska sumarið, en veit að Naxos á eftir að vera í hjarta mínu alla mína daga.  Við erum að spá í að fara til Krítar í lok júní og eyða síðustu dögum okkar á Grikklandi þar.

 

Beggaki

 

Saharavindurinn

Hvað er hægt að gera þegar Saharavindurinn næðir um Naxos?  Jú, það er hægt að fá sér að drekka, fara í sturtu, synda í sjónum, drekka meira og fara aftur inn í sturtu.  Er hægt að klæða sig? Nei, - því fötin límast strax við mann af rakamollunni.  Maður gerir það nú samt, því ekki getur maður hangið í rúminu allan daginn.  Úff hvað þetta er erfitt, - ég er alein, - Sigga farin, og ekki einu sinni hægt að striplast á veröndinni, því marmaragólfið er svo heitt, - og plaststólarnir - æ!  Ég rölti niðrí bæ til að kaupa mér miða í bátinn á morgun, sest inn á Rendez-Vous og fæ mér ískalt gos.  Eftir tíu skref til baka er mér orðið svo ómótt að ég á engan kost annan en að fleygja mér inn á norræna barinn Prime, - sem nú státar af íslensku flaggi - var áður bara með hin Norðurlöndin.  Panta mér Strawberry Daquiri - og enski strákurinn sem afgreiðir er svo dasaður að hann setur óvart helmingi meira romm í drykkinn en á að vera - - bætir við jarðarberjum og meira ískrapi, - og ég sit uppi með tvo Daquiri..... gott, gott, - ekki veitir af að svala þorstanum.  Kemst þrekuð uppá torg, sest inn á Scirocco og bið um það kaldasta sem til er.  Nú treysti ég mér ekki út aftur í bráð.  Hvað getur maður treint sér drykkinn lengi?  Ég hjálpa Strato gamla að rúlla hnífapörum inn í servíettur og kjafta við Hassan snillikokk um Oum Kulthoum og Nagib Mahfuz.  Robert kemur og hjálpar mér með texta við serbneskt lag - ég var búin að gleyma einni ljóðlínunni.  Það er ládautt, þrátt fyrir tilraunir til gáfulegra umræðna.  Sá eini sem hoppar um í trylltri lífshamingju er Ervis, albanski strákurinn sem er alltaf eins og stjörnuljós.  Hvað svo?  Ég ætti að drífa mig á ströndina - Plaka - get ekki farið í strætó, því hann er ekki loftkældur og örugglega fullur af fólki - ætti kannski að ná mér í vespu og verða mér þannig út um náttúrulega loftkælingu.  Nei, - ég nenni ekki einu sinni á ströndina, - er orðin alveg meir en nógu brún og ég get alveg eins farið í sjóinn heima við húsið mitt.  Enda hér á netkaffinu og þar er mér boðið upp á súkkulaðibakkelsi úr Rendez-Vous.  Nei takk, ómögulega, - það er ekki hægt að borða neitt í svona hita.  Tilhugsunin veldur mér klígju.  Bara drekka, drekka og drekka.

Frá því að Sigga fór, hef ég verið að gera mér dælt við heimafólkið.  Fór á þvæling með gestgjafa mínum, Dimitri sætalingi á Hotel Saint George.  Nú veit ég allar helstu kjaftasögur bæjarins - hvaða fjölskyldur eru vinir og hvaða fjölskyldur eru óvinir og hverjir hafa svikið hverja ýmist í tryggðum eða af hreinni illmennsku.  Veit núna af hverju Kostas á barnum við hliðina á Scirocco er alltaf að bjóða mér út, og af hverju hann skrökvaði því í mig að hann ætti staðinn, - sem hann á í raun ekki baun í.  Þetta er sko ekki einfalt mál.  Ég veit líka hverjir eru dílerar, hverjir eru rónar, og hverjir halda framhjá með hverjum.  Þetta eru gagnlegar upplýsingar á svona stað.  Allt fær aðeins annan svip, og ég ætla til dæmis aldrei að borða á Popi's Grill, því það er meiriháttar svikarasjoppa.  Erfðaprinsinn þar var kvæntur systur Dimitris, en dó svo bráðungur frá tveimur börnum - það þriðja þá á leiðinni.  Popi fjölskyldan afneitaði þá tengdadótturinni og barnabörnunum með það sama - og svoleiðis fólk er ekki hægt að púkka neitt upp á.  Ég veit núna að Takis, sem ég sagði ykkur frá, má aldrei kalla Takis.  Hann ber það virðulega nafn Kapitano, enda útskrifaður úr ítölskum skipstjóraskóla og sigldi stórum skipum árum saman áður en hann fór á Jólasveininn.  Amma hans Akkilesar var rænd í Aþenu og netkaffivinur minn, Þeofilis gefur öllum peninga sem biðja hann og Dimitri segir að engin kona vilji giftast slíkum manni.  Þá veit ég það. 

Og nú er búið að kveikja á gosbrunninum á torginu mínu.  Þetta eru svolitlar sprænur, lýstar upp á kvöldin, þar með er sumarið væntanlega komið á Naxos.  Kannski ég setjist við hann á leiðinni heim, í von um að vatnið sjái aumur á mér.  Á morgun verð ég á sjónum, og á sunnudaginn líka. Það verður nú meiri hamingjan. Ég tala nú ekki um að hitta dóttlu eftir tveggja mánaða aðskilnað.

Beggaki

Veiðiferð með Takis

 

14. kafli

Sendingar og Fylgjur

 

Ég trúi því blygðunarlaust, að heima á Íslandi sitji einhversstaðar smaladrengur í álfakastala og hafi komist yfir þau ráð að geta galdrað og sent mér ýmislegt skemmtilegt hingað yfir höf og lönd. Ég hef sannreynt þetta.

 

Við Sigga vorum í spássistúr meðfram höfninni, og vorum að dást að því hvað sjórinn væri hreinn og tær, - jafnvel inn í miðri höfn. Við vorum í einhverju ævintýrastuði, og köstuðum kveðju á gamlan fiskimann á rauðum bát, sem bar það skemmtilega nafn, Agios Nikolaus, sem útleggst Heilagur Nikulás, eða Sankti Kláus, eða bara Jólasveinninn. Við gengum lengra út á hafnargarðinn, og staðnæmdumst við annan bát, sem bar nafn guðsins fallega, Adonis. Ég er nokkuð viss um að smaladrengurinn íslenski sé Adonis í álögum, því um leið og við settumst niður við guðsbátinn gerðist eitthvað – kraftar losnuðu úr læðingi. Ævintýrið var á leiðinni. Við gengum til baka, og þegar við komum aftur að þeim gamla á Jólasveininum settumst við á steinbekk og ætluðum að fylgjast aðeins með honum bauka við netin sín. “Come with me?,” sagði sá gamli, og Sigga sagði “Já”, áður en þeim gamla tókst að ljúka við setninguna. Sippohoj, og við um borð. Við vissum ekki baun hvað í vændum væri, en landfestarnar voru leystar, og við tók hafið í allri sinni dýrð. Hann sagðist heita Takis, en var þögull. Við settumst við stafnið og nutum veltingsins þegar báturinn skreið inn í öldurnar utan við brimbrjótinn sem hlaðinn er úr skjannahvítum marmaradröngum. Við vissum ekkert – hvorki hvert við færum, eða hvenær við kæmum til baka. Þetta var æfing í því að lifa augnablikið til fullnustu. Jólasveinninn staðnæmdist við litla jullu sem lá í akkeri og Takis batt bátinn við julluna. Hann skolaði dekkið vel og vandlega með sjó, sem hann hífði inn í málningarfötu, og sótti teppi inn í stýrishúsið og breiddi það undir bossana á okkur þar sem við sátum. Þá hófst sú yndislegasta og hlýlegasta veisla sem mér hefur verið boðið uppá í langan tíma. Mér datt í hug Gísli á Uppsölum þegar Takis bar út á dekkið þrjú glös og drykk í tveggja lítra kókflösku. Eitt glasið var vissulega glas, það næsta afklippt plastflaska, en það þriðja einhvers konar gjörningur með fyrrverandi drykkjum sem höfðu storknað uppí miðju glasi. Ekki oft svo gestkvæmt um borð í Jólasveininum. Kannski sá Takis mig fölna, en alltént tók hann glösin og þvoði þau vel í söltum sjónum með grútskítugum vinnuhöndunum sínum. Mmm... þetta var betra. Í flöskunni var retsina vín sem hann sagði pabba sinn brugga. Hver svo sem sá aldni maður er, þá má hann eiga það að hann er fjári góður bruggari. Þarnæst komu þrjú epli, öll nýþvegin með sömu aðferð – sjósölt epli eru gómsæt. Næsti réttur voru harðsoðin egg, og þessi sjentilmaður tók skurnina af þeim fyrir okkur, og pillaði hverja örðu af eins vel og nákvæmlega og hann gat. Þriðji réttur var agúrka sem var flysjuð og skorin af sömu alúð ofan í okkur. Við sátum og þöguðm og gæddum okkur veisluföngunum, og augnablikið var fullkomnað. Undirspilið voru grískir ástarsöngvar úr litla lúna ferðatækinu hans, sem þurfti að banka í af og til, til að hressa upp á sándið.

 

Við spjöllum og ég býð Takis sígó. Þetta er klár karl – enginn vafi. Hann þekkir veröldina í kringum sig, - ekki bara sjóinn sinn og fiskinn og Naxos þar sem hann hefur búið alla tíð fyrir utan árið sem hann var í stýrimannaskóla á Ítalíu, - hann þekkir líka heiminn utan þess hrings. Hann veit um Ísland, og veit að þar eru fiskimenn margir og eiga stóra báta og skip. Hann veit líka að fiskurinn þeirra er góður. Ég fæ prik fyrir að vera komin af sjómönnum, en Takis hefur alla tíð verið til sjós. Ég spyr hann hvar hann hafi lært ensku, og hann segist bara eiga svo marga vini sem þurfi að tala ensku við. Við Sigga höldum áfram að sötra á sjö ára gömlu retsina víninu, en Takis fer að undirbúa að leggja netin. Hann vippar sér yfir í julluna, losar hana, og rær að baujunni sinni. Gula netið rúllar í sjóinn og haugurinn í jullunni vindur ofan af sér meðan hann rær að hinni baujunni. Þetta er dásamlegt, yndislegt, stórkostlegt, einstakt – mölum við Sigga hvor í kapp við aðra – þvílík stund. Takis kemur aftur um borð, sest niður og fer að staga í annað net, við sitjum og njótum augnabliksins. Sólin er farin að lækka á lofti, og Takis er með eitthvað á prjónunum. Hann rogast með teppin aftur í skut og breiðir þau á dekkið, hóar í okkur og segir okkur að setjast þeim megin – í skjól fyrir golunni sem verður æ svalari. Við sitjum, kjöftum, sötrum vín og lífið er hér. Þetta augnablik er lífið. Takis hefur aldrei átt konu og á engin börn. “Tómt vesen,” segir hann og bætir því við að svoleiðis fólk verði þrælar klukkunnar og alls konar erinda og anna. Frelsið er á sjónum, en honum finnst samt gott að kíkja á pabba og mömmu af og til og fá almennilegan mat. En svo töltir hann aftur niður á bryggju og út í bát, - þar er best að sofa.

 

Takis býður okkur að koma á veitingahús sem á að opna næsta dag, og smakka fiskinn sem við vorum að leggja fyrir. Hann rær með okkur aðra í einu í land á jullunni, - við viljum róa með hann og gerum það – duglegar stelpur. Við kveðjum Takis fullar þakklætis. Fjögurra tíma veiðitúr er á enda. Sendingin sem Adonis bar okkur frá smalanum heima var að fá að njótas þessa stóra og magnaða augnabliks, og fylgjan var Takis, og báturinn hans, Heilagur Nikulás.

 

Við mætum á tilsettum tíma næsta dag og Takis hrópar "Sigga, Sigga" utan úr bátnum sínum, – en allt í óefni, því rafmagnsbilun olli því að ekki er hægt að opna veitingahúsið á réttum tíma. Takis vill fara í land og kaupa pizzu handa okkur en við tökum það ekki í mál. Þiggjum hins vegar glas af guðaveigunum og kveðjum þennan gríska sjóara sem okkur þykir báðum vænt um.

 

Beggaki

Kampavín og ferskjumarsipan

 “Ég ætla að koma þér á óvart,” segir Sigríður María, þegar hún er loks flutt upp á veröndina til mín, eftir að hafa mátað á sig nokkur herbergi á Hotel Saint George. Fyrsti morgunn hennar á veröndinni og hún dregur upp úr pússi sínu bleikt kampavín og ferskjumarsipan. “Gjörðu svo vel, þetta er morgunmaturinn okkar!” Við betrumbætum þennan munúðarfulla morgunverð með Síríussúkkulaði, og skömmumst okkar ekki eitt augnablik fyrir bílífið.  

Sigga er afrekskona í íþróttum og margreyndur mótorhjólatöffari, og hún ætlar með mig í hjólatúr. Hún er þó svo lítillát að gera sér litla gula vespu að góðu, því ég er óreynd. Mikhalis á mótorhjólaleigunni Mike’s Bikes býður mér alla aðra kosti en hjólið – hefur miklar áhyggjur af því að ég fari bæði sjálfri mér og hjólinu að voða. Ég fer ekki að keyra neitt fjandans fjórhjól – ég er enginn aumingi – GET haldið jafnvægi og kann að stýra. Hverslags úrtölur eru þetta eiginlega? “Guð minn almáttugur,” heyri ég móður mína segja inn í mér, “farðu nú varlega Begga mín,” og ég lofa öllu fögru. Um síðir fæ ég hjólið, en ég geri það fyrir Mikhalis að renna lítinn prufutúr fram og aftur næstu götu. Ég er auðvitað öll í hnút og skíthrædd eftir allt þetta vantraust, en veit að þetta er ekkert mál. Ég klóra mig út úr prufutúrnum, og svo er það þjóðvegurinn. Stefnan er tekin á syðstu ströndina hér, Pyrgaki, og þangað brunum við. Við Agia Anna bilar hjólið hjá Siggu – sprungið dekk, og við erum strand. Án þess að tvínóna er grískur byggingaverkamaður kominn til okkar og vill hjálpa. Við látum hann hringja í Mike og gefa honum nákvæma staðsetningu okkar. Nýtt hjól er komið á bílpalli eftir korter og við höldum áfram. Þessu gæti ég sko vel vanist.... drottinn minn dýri hvað það er gaman að bruna svona áfram með sjóðheitan vindinn í fangið og fegurðin í náttúrunni allt umhverfis okkur – skjannahvítar strendur, skýlaus himinn og hafið bláa hafið. Við förum í gegnum sveitir og þorp – þorpin eru verst, þar sem göturnar eru bæði snarbrattar og þröngar. Ég hef þetta af. Við erum komnar í einhverjar ófærur, sandöldur, og um það bil sem ég ætla að sigrast á einni slíkri, dett ég og fæ hjólið yfir mig. Austurrískir mótorhjólamenn koma aðvífandi og skipa mér að liggja án þess að hreyfa legg né lið, meðan þeir vippa hjólinu af mér. Sigga er komin líka. Hvað er þetta...það er ekkert að mér, segi ég hofmóðug, en það er auðvitað algjör spæling að hafa dottið á engri ferð. Jæja, við komum okkur út úr þessum ógöngum og upp á veg - - flugurnar smassast í andlitinu á mér – þegar ég reyni á vespuna – huh – kemst ekki hraðar en 50, en það er nóg fyrir mig. Nú bilar hjólið mitt, - get ekki gefið inn, tómt vesen og Sigga komin langt á undan mér. Góðhjartaður Grikki á bíl, dregur hana uppi, og segir henni að vinkona hennar sé strand, og Sigga kemur til baka og bjargar málunum. Hún hjólar á mínu hjóli til baka og nær að losa bensínstífluna, en ég er á hennar. Þvílíkt lán að fara í sinn fyrsta hjólatúr með Siggu. 

Það er ekki minna lán að hafa Siggu með sér í bíltúr. Dagurinn okkar á bíl hefði getað endað með ósköpum væri Sigga ekki sá snillingur sem hún er. Ég viðurkenni alveg að ég kom okkur í vandræðin með eintómum aulagangi. Við vorum búnar að fara eyjuna þvers og kruss, yfir fjöllin, skoða þorp og sveitir og komnar alla leið í nyrsta þorpið, Apollonos, þar sem við skoðuðum Kúros gamla, - marmarakarlinn sem liggur þar ókláraður frá því á sjöundu öld fyrir Krist. Ég bið Siggu að taka nú við akstrinum, og hún rekur augun strax í tóman bensíntank. Hmmm var ekki nóg eftir? Reyndar var Sigga búin að spyrja mig tvisvar um stöðuna á bensíninu.... allt í fína svaraði ég. En þarna vorum við sem sagt komnar í vandræði, og ekki um annað að ræða en að renna niður í þorpið – Apollonas, og kaupa bensín. “Next gas station, Filoti,” segir glottandi vörubílstjóri. Boj ó boj, - Filoti er langt suður í miðju landi. Sigga tekur af skarið og brunar á bílnum upp fjöllin aftur. Á efsta punkti gefur Sigga í og tekur úr gír, - ljósið í mælaborðinu er stöðugt og nálin komin niður fyrir E. “Þá er það sparaksturskeppnin,” segir Sigga hróðug, og bíllinn fríhjólar niður hverja hlíðina af annarri. Guð minn góður hvað ég er fegin þegar Filoti er í augsýn, - þetta frjálsa fall hefur dugað okkur tæpa tíu kílómetra leið, og Sigga segir sposk um leið og hún rennir inn á bensínstöðina að Ómar Ragnarsson hefði örugglega orðið hrifinn af þessu. Það hlýtur bara vera – alla vega er ég með stjörnur í augunum yfir þessari akstursfimi vinkonu minnar. Við rennum í paradísina mína í Moutsouna og sitjum þar dágóða stund, áður en við brunum í bæinn aftur.

Beggaki

Sigga

Ég hitti Siggu vinkonu mína í Aþenu. Sigga er engin venjuleg kona – að vera með henni er samfelld gleði og hlátur. Sigga dregur mig inn í óvænt ævintýri – ég veit ekki alveg hvernig hún fer að því, - en dagarnir fá nýjan lit og stanslaust fjör. Hún hefur sérstakan radar á skemmtilegheit. Hún heillar alla í kringum sig ekki síst karlmenn. Hvernig má það vera að við erum allt í einu sestar inn á gafl hjá pelsakaupmanni í Aþenu að drekka ouzo og tala við hann um Ísland og alla frægu og fínu vinina hans þaðan og annars staðar að. Hann ætlaði að reyna að selja okkur leðurkápur, en Sigga hefur lag á að breyta þessu í kósí heimsókn til manns sem við þekkjum ekki neitt. Við förum út kápulausar, en kátar af drykknum. Hún dröslar mér upp á Akrópólis og telur ekki eftir sér að pústa meðan mæðuveika rollan hún vinkona hennar reynir að ná andanum. Hvers vegna völdum við heitasta daginn í þetta príl? Sigga hlær að því, en þegar upp er komið er dýrðin himnesk. Það stendur: “Bannað að snerta!” á skilti við Meyjahofinu, og Sigga strýkur höndinni samstundis í handaför Sókratesar: “...maður verður að finna...” segir hún og flissar þegar grísk lögga skammar hana eins og hvern annan stelpukjána. Við skoðum, tökum myndir, förum á safnið og hugleiðum tímann og menninguna. Við tökum myndir af okkur með gyðjunum sem halda uppi svalaþakinu á Erekþíon hofinu, - óskaplega eru þær fallegar og merkilega óbugaðar þrátt fyrir að hafa haldið uppi hálfu öðru tonni af grjóti á höfðum sér í næstum tvö þúsund og fimmhundruð ár.

Við Sigga erum heppnar að búa í miðju Plaka hverfinu – allt innan seilingar. Eigum þó í mesta basli með grísku leigubílstjórana sem ýmist vilja heimta 15 evrur eða aðeins þiggja 2,50 fyrir að skutla okkur heim eftir langt labb um Plaka, Monastiraki, Psiri og Keramikos. Sigga er búin að heilla lobbýistann á hótelinu, - hann vill bjóða henni í kvölddrykk og játar henni ást sína með því að segja að hún sé frábær vegna þess að hvað hún sé skrýtin. Drykkurinn bíður. Við skellum okkur á tónleika hjá endurfæddum Buena Vista Social Club, og Sigga tekur ekki annað í mál, en að standa fremst við sviðið, svo hægt sé að fá tónlistina í æð, - það gerum við. Þvílíkt fjör... ég verð að læra að dansa salsa... Töffarinn á sviðinu er gamli gítarleikarinn, - missir ekki kúlið eina einustu sekúndu, og setur upp nautnalegan einbeitingarsvip í sólóunum sínum. Djö...hvað hann er flottur....og samt eitthvert angurvært og kunnuglegt alíslenskt smalapiltsyfirbragð á honum.

Fyrr en varir erum við lagðar af stað heim til Naxos, - fimm og hálfur tími á ferjunni og nógur tími til að hlakka til að sýna Siggu dýrðina mína þar. Svolítill lúr á þilfarinu, sólin er heit og hafið.... það er fallegt.

 

Beggaki

Lordilord

Úff, hvað það er gaman í Aþenu - halelúja!

Beggaki

Lordilord

Úff hvað það er gaman í Aþenu - halelúja!

Beggaki

Katerina

Hér er mynd af minni elskulegu Katerinu, kokki á Scirocco.  Það er frumburðurinn, Nikos, sem heldur utan um mömmu sína, en hann er þjónn þar með bróður sínum, Mikhalis.  Ég sagði ykkur um daginn frá Hassan, Egyptanum, sem einn allra jarðarbúa fær að kippa í pottana hennar Katerínu.  Af einhverjum ástæðum vill hún hvorki sjá sýni sína, né dótturina Aþenu í eldhúsinu - hvað þá aðra.  En nú eru komnir tveir viðbótarmenn á Scirocco, Robert og Ervis, sem þjóna til borðs með bræðrunum Vinkonan er enn í uppvaskinu og ung stelpa með henni. Robert er Serbi, sem búinn er að búa hér lengi, en Ervis er Albani sem líka hefur kosið að kortleggja framtíð sína á Naxos.  Nú er nefninlega líf farið að færast í tuskurnar á Scirocco og nánast fullt út á götu á hverju kvöldi.   En staðurinn á sínar mublur, og ein af þeim er Beggaki.  Pabbi Stratos, klappar mér alltaf jafn vingjarnlega á bakið þegar ég kem, og talar við mig á grískunni sem ég skil ekki baun í.  En það er allt í lagi.  Hann er þarna, sötrar vínið sitt og fylgist með.  Chantal, maltversk-ástralska kærastan hans Mikhalis, er líka kommóða á Scirocco, og spjallar við alla eins og allir gera.  Tim, er ljósmyndari frá Ástralíu, sem lifir í eilífu sumri, - hér á sumrin og svo í neðra þegar sumarið hefst þar.  Hér er líka eldri Breti sem situr og les og sötrar bjór alla daga, og svo hún Riit, sem er hollensk kona - búin að búa lengi á Englandi, og hjálpar til á bílaleigunni sem fylgir netkaffinu.  Svo eru það Grikkirnir í röðum fastagesta, og þeir eru margir. Einn þeirra er Kostas sem rekur barinn við hliðina á Scirocco.  Hann kemur með tóman disk, stekkur inn í eldhús til Katerínu og biður hana að gefa sér eitthvað gott.  Og það gerir hún.  Stundum fer Kosta yfir og borðar þar meðan hann sinnir sínum kúnnum, eða hann sest niður og spjallar við fólkið.

En svo er það galdurinn hennar Katerinu.  Ég borða matinn hennar nánast daglega,  og hann er góður.  Samt færist beltið óðum nær innsta gati.  Katerina er ekkert að spara við fólk - það á að borða vel og allt er vel úti látið.  Hver réttur gæti dugað tveimur þess vegna, en flestir fá sér samt tvo rétti.  Hvernig er þetta hægt?

Katerína eldar hollan og góðan mat, - en annað skiptir líka máli. Hún elskar þennan stað.  Hún elskar gestina sína, og hún elskar að matreiða fyrir þá.  Hún er ekkert sérstaklega snögg að elda, en það er líka allt í lagi - því hér er tíminn algjört aukaatriði.  Hún leggur alla sína ást og alúð jafnvel í ómerkilegustu kartöflu.  Henni liggur ekki á.  Hún er í núinu að elda mat fyrir mig.  Og það skiptir ekki heldur máli hvort það eru lambakótelettur eða hrognasalat. Allt þarf sinn tíma, - það þarf að hræra rétt, snúa rétt, krydda rétt, og raða fallega á diskinn.  Hún sinnir hverju verki í eldhúsinu sínu, eins og það sé eina verkið sem hún þarf nokkurn tíma að leysa af hendi, - eina verkið sem skiptir máli í veröldinni, og hver diskur fer frá henni fram í sal, fullur af umhyggju, natni og ást, sem verður að hreinu hnossgæti á vörum manns.   Mér finnst þetta hrein list, - ekki endilega listin að matbúa, heldur listin að lifa augnablikið til fullnustu.  Þegar sljákkar í gestaflaumnum, tekur hún af sér svuntuna og kemur fram, sest niður og spjallar.  When daughter come?  How old? Like you?  Islandia cold now?  Og svo hnussar í henni yfir  Aþenu dóttur hennar sem er stungin af til  Aþenu að eyða peningum og slæpast.  Svo talar hún við Stratos, setur honum fyrir fleiri verkefni - fylla á sykurinn, vökva blómin, og þau brosa bæði og hann fer að kanna hvort vínið hans góða sé ekki örugglega í lagi. Synirnir sprella í kringum þau og gestina sína og fyrsta boðorðið er gleði.   

Það eru samfelldar ánægjustundir að sitja á Scirocco.  Við mótið er hlýtt, og þar snæðir maður hamingjuna inn að beini í réttunum hennar Katerinu.

Beggaki

Sveitasæla

Síðustu dagar hafa farið í að skoða Naxos í krók og kring, burra milli þorpa, skoða strendurnar, fara upp í fjöll, finna leynivíkur, sötra heimatilbúið vín á litlum fallegum þorpskrám...  Lífið er gott á Naxos.  Þessi yndislega eyja hefur þann kost, að þótt ferðamennska sé nokkur í kringum Naxosbæ, og strendurnar þar í kring, - þá eru sveitin og aðrir staðir eyjarinnr svo blessunarlega lausir við fólk eins og mig. 

Fjöllin hér er nokkuð myndarleg, það hæsta rúmir þúsund metrar, og heitir auðvitað Seifsfjall.  Fjalllendið gengur eftir eynni endilangri frá suðri til norðurs.  Þorpin uppi í fjöllunum eru mörg ofboðslega sjarmerandi, eins og Apíranþos, sem ég hef sagt ykkur frá. Við austurströndina á ég uppáhaldsþorp, sem ég er búin að koma í tvisvar síðustu daga.  Það heitir Moutsouna, og þar er yndisleg taverna á torgi við pínulítinn bryggjusporð.  Fyrir utan lulla nokkrar jullur, og einn stærri bátur.  Ein af jullunum er leigubíll staðarins.  Í stærri bátnum standa nokkrir menn og eru að dedúa við netin sín og spjalla og hafa það gott.  Á þessu litla torgi er veitingastaður þorpsins - ef þessi staður nær þá þeirri stærð að geta kallast þorp.  Þetta eru örfá hús.  Þarna er ekkert um að vera, - gömul svartklædd kona með skuplu situr við húsvegginn, og maðurinn sem sér um myndarlegt útigrillið atast í selpunni sem þjónar til borðs og eldar.  Þarna eru nánast engir gestir nema ég og ferðafélagi minn, og tíminn,  sekúndur, mínútur, klukkustundir eru ekki til á þessum stað.   Hér er eilífðin í augnablikinu. 

Hvað eru til margar sétteringar af bláu?  Ég gæti hæglega eytt dögum mínum hér í það að reyna að komast að því, en það er nóg fyrir mig að vita að þær eru margar, og hver annarri fallegri.  Hafið er komið í sálina á mér, líka himinbláminn, og muskubláminn á eyjunum í fjarlægð.  Sólsetrið er fjólublátt og sólin er knallrauð þegar hún kyssir eyjarnar í fjarlægð kveðjukossinn, áður en hún dembir sér í djúpin.

Karl í sveitinni vildi endilega kenna okkur nöfnin á litunum á blómunum sínum.  Það voru gerberur og hortensíur, bleikar, rauðar og hvítar.  Ég man ekki grískuna stundinni lengur, en eftir stendur myndin af rosknum manni að duddast í garðinum sínum við ilmandi gróðurinn og aldraðri mömmu hans, - svartklæddri, tinandi gyðju með bros í augunum.  Villigróðurinn á engjum og við vegina er líka fallegur, gul þykkni af grískri írisafræknu, rauður valmúi, gulir sólfíflar og hvít blóm sem ég þekki ekki.  Æ hvað var nú orðið yfir hvítt?

Hátt uppi í fjöllum rekumst við á tvo báta - hvernig komust þeir þangað - og hvers vegna eru þeir þar?  Landróðrabátar, segi ég og þykist vera fyndin.  Margt furðulegt hér.  Það er hálfur annar handleggur að bera skip upp í fjöll, en það er þó ekkert á móti hleðslunum sem teygja sig frá dýpstu dalverpum upp á fjallstinda.  Til hvers þurfti allar þessar girðingar?  Þetta er út um allt - hleðsla eftir hleðslu, - bæði garðar, en líka hleðslur undir stallana í hlíðunum þar sem Naxosgullið, ólífur, vínber og sítrónur vaxa.  Kílómetrar af hleðslum.  

Vegirnir eru mjóir og kræklóttir.  Tvö svín halda til í þessari beygju, en lulla sér útaf veginum þegar bílar nálgast.  Gamlir menn teyma asnana sína sem bera mjólkurbrúsa - eða kannski vínbrúsa, gamlar konur arka milli þorpa - hér eru allir á faraldsfæti og engan munar um að ganga eftir þjóðveginum milli staða.  Jú, ein þeirra, -  í brúnni kápu, húkkar far með okkur til Apíranþos - sjálfsagt.  Síðdegis koma svo geitasmalarnir í vegarkantinn, sólþurrkaðir aldurhnignir höfðingjar sem ramba með prikið sitt á eftir geitunum.  Geiturnar eru tónsmiðir sveitarinnar þar sem þær trítla milli þúfnanna með bjöllur um hálsinn.  Er eitthvað betra en að vakna við þessa tónlist, og værðarlegt jarmið; - hafið niðar bakraddir með mjúku öldugjálfri. Grískur ostur, ólífur og hunang í morgunverð. Sveitin er sæla.

Ég er hætt að telja kirkjur, - þær eru hreinlega of margar á þessari litlu eyju.  Meir en 500.  Gömlu konurnar signa sig í bak og fyrir í hvert sinn sem kirkju ber fyrir augu þeirra - það er ærið verk.

Ég er líka hætt að undrast allan þennan marmara.  Hann er út um allt.  Við finnum staðinn þar sem kúros kúrir í marmaralaut, - voldug stytta af Díonýsosi, sem af einhverjum ástæðum var hætt við að smíða fyrir nokkur þúsund árum.  Þarna liggur hann enn, teinréttur, á bakinu, og fer varla á neitt flakk úr þessu.  Þetta er enginn ferðamannastaður, - engar merkingar, - ómerkileg píla og eitthvað krabb á skilti.  Þessi árþúsunda gamla höggmynd gerir mann pínkulítinn og enn tikkar eilífðin í augnablikinu.

Beggaki

Harmur og gleði Ariödnu á Naxos

Það var meiriháttar kúvending þegar Richard Strauss samdi óperur sínar Rósariddarann og Ariadne á Naxos. Hann var þekktur að ögrandi og ómstríðum síðrómantískum stíl; franski kollegi hans, Saint-Saens hafði lýst því yfir að stíll hans leiddi tónlistina til glötunar og fleiri sögðu að hann myndi leiða sönglistina til glötunar með því að keyra mannsröddina á ystu brún þess mögulega. Hann var arftaki Wagners, tónmálið sterkt og dýnamískt, hljómsveitin stór og söngverk hans kröfðust kraftmikilla og voldugra söngradda. Þegar ein af fyrri óperum hans, Salóme, byggð á sögu Oscar Wilde, var frumsýnd í Metropolitanóperunni í New York 1906, voru viðbrögðin hörð og hætt við frekari sýningar verksins. Óperan þótti of nútímaleg og of erótísk fyrir amerískan smekk, og prímadonnan sem átti að dansa hinn fræga, munúðarfulla Sjöslæðudans, var hundfúl, og sagðist ekki taka þátt í slíku, - það misbyði siðferðiskennd hennar að dansa slíkan dans. Næsta stóra ópera, Elektra, byggð á gríska harmleiknum, sem frumsýnd var 1909 í Dresden olli enn meiri og heitari deilum og angist þeirra sem voru mótfallnir öllu nýju. En hún fékk líka afbragðsgóðar viðtökur hjá öðrum. Það virtist þarna gjá á milli skoðana; Strauss var ýmist lofaður eða dæmdur harkalega fyrir tónlist sína.

Svo komu Rósariddarinn og Ariadne, og sjálfur sagði Strauss að þær væru viðleitni til að nálgast Mozart. Hljómanotkun varð mýkri og ómstríður mildari, allt féll í ljúfa löð, en Strauss fann sér engu að síður leiðir til að fara ótroðnar slóðir.

Í Ariadne á Naxos fór Richard Strauss þá djörfu leið að tefla saman tveimur sögum, hvorri úr sinni áttinni með því að búa til óperu í óperunni. Óperan segir frá óperusýningu, þar sem tvö verk eru sýnd samtímis. Annars vegar er viðfangsefnið grísk goðafræði, sem alla tíð hafði verið vinsæl meðal óperusmiða; - sagt frá Ariadne, frjósemisgyðju frá Krít og hörmum hennar og örlögum á eynni Naxos, en hinsvegar klassískur ítalskur gleðileikur, commedia dell'arte, með tilvísunum í gamalt verk eftir Molière.

Í grísku goðafræðinni er Ariadne sögð dóttir kóngsins á Krít, Mínosar og drottningar hans, Pasífu. Mínos hafði herjað á Aþeninga, en þeir myrt son hans í þeim bardaga. Mínos vildi hefndir, - og krafðist þess að í sjö ár sköffuðu Aþeningar sveina og meyjar til að reyna að vinna á Mínótárnum hræðilega sem öllum stafaði ógn af og bjó í miklu völundarhúsi. Mínos leit á þetta sem hverja aðra mannsfórn. En Aþeningar sendu auðvitað sinn besta mann, Þeseif, og þegar hann kom til Krítar brá svo við að prinsessan Ariadne varð heltekin af ást, og til að bjarga Þeseifi frá þeim örlögum að lenda í kjafti Mínótársins, þá gaf hún honum töfrasverð, og garnhnykilinn sem hún var að spinna, svo Þeiseifur mætti rata aftur út úr völundarhúsinu. Allt gekk þetta eftir og Þeseifur tók Ariadne með sér til Aþenu þar sem haldið skyldi brúðkaup þeirra. En skipið var ekki komið lengra en til Naxos þegar Þeseifi hætti að lítast á ráðahaginn, og þar skildi hann Krítartróðuna eftir, dáleiddi hana til svefns á kletti nokkrum, og þar svaf hún ár og daga.

Grískum sögum ber ekki saman um örlög Ariadne eftir að hún lagðist til svefns á klettinum á Naxos. Hómer segir einfaldlega að Þeseifur hafi ekki haft neina gleði af þessari konu, en aðrar sögur herma að hann hafi komist að því fyrir atbeina Artemis, að Ariadne hafi þá þegar verið gift Dínoýsosi, frjósemis- og ástarguði á Naxos. Um það eru þó engin sammæli. Hesiod segir að eftir að Þeseifur hafi skilið Ariödnu eftir, hafi Dínoýsos einfaldlega fundið gyðjuna sofandi, orðið ástfanginn af henni, vakið hana og kvænst henni með það sama. Þá er líka sagt að hún hafi verið Díonýsosi trú, en hengt sig af harmi, þegar hún uppgötvaði að þrátt fyrir svik og pretti elskaði hún bara Þeseif. En af því að í sögunum er ýmislegt hægt, þá segir líka af ferðum Díonýsosar yfir Akkeronsfljót til Hadesarheima, til að sækja sína látnu ást, Ariadne. Eftir þá frægðarför settust þau að meðal vina sinna, guðanna á Ólympsfjalli.

Hvað er ákjósanlegra fyrir óperusmið en saga, sem er opin í alla enda, saga sem er sorgleg og kómísk í senn og snertir vítt litróf mannlegra kennda? Richard Strauss sá kostina í sögu Ariadne. Þegar ópera hans hefst sjáum við baksviðs í leikhúsi í höll feneysks hefðarmanns, þar sem annars vegar er verið að æfa nýja óperu um Ariadne – Strauss smíðar meir að segja hlutverk tónskálds, og hins vegar ítalska gleiðileikinn, með þau Harlekín og Zerbínettu í aðalhlutverkum. Leikstjórinn kemur inn og segir að svo sé komið, að sýningunum verði báðum að verða lokið fyrir kl. 21, og því sé ekki um annað að ræða en að leika bæði verkin samtímis Tónskáldið í verki Strauss, segir Zerbínettu að Ariadne vilji umfram allt vera í harmi sínum – hún vilji deyja af ást, og hefur miklar áhyggjur af því að trúðslæti gamanleikaranna eigi eftir að skemma fyrir honum nýju ópruna um Ariödnu. Þegar sýning óperunnar hefst – í óperunni, er Ariadne sofandi á klettinum sínum á Naxos, - malar eitthvað uppúr svefni, en tekur ekkert eftir gleðinni í gamaleikurunum fjórum hinum megin á sviðinu sem með öllum ráðum vilja reyna að porra svefnpurkuna upp og koma einhverju lífi í hana. Zerbínetta tekur af skarið og segir hreint út við Ariödnu að eina ráðið við ástarsorg sé að finna sér nýjan karl, og að það skuli hún reyna að gera. Bakkus, öðru nafni Díonýsos kemur auðvitað aðvífandi, - Zerbínetta leyfir Ariödnu að halda að þar sé langþráður dauðinn loks kominn að faðma hana, - en ást guðs víns og ásta er heit, og á endanum finnur Ariadne hamingjuna í örmum hans.

Richard Strauss lifði mjög hversdagslegu lífi og ekki vitað til þess að hann hafi upplifað sjálfur mikilsháttar angist. Það sem var honum kannski erfiðast var að standa í skugga ofurmennisins Wagners. Honum var það líka raun síðarmeir að sjá nasista komast til valda í Þýskalandi, en þeir áttu eftir að leggja Strauss og tónsmíðum hans ýmsar skorður.

Þar sem sorgin og gleðin, erfiðleikar og hamingja, fallast í faðma, er sátt. Ef til vill var óperan um Ariödnu á Naxos viðleitni tónskáldsins til að sætta þá sem grimmast létu eftir frumflutning fyrri verka. Ef til vill var það leið til að kasta af sér byrðinni sem fólst í arfleifð Wagners og finna persónulegri stíl – lausan við þrúgandi samanburð við ofurmennið í Bayreuth. Hvað sem þeim vangaveltum líður er óperan Ariadne á Naxos meistaraverk, þar sem tónskáldið spinnur í ævintýri grískrar goðafræði með sínum eigin persónulegu aðferðum á frumlegan og og afar skemmtilegan máta.

Bergþóra Jónsdóttir

Þessi grein birtist í Morgunblaðinu 11. maí 2006

Mömmurnar mínar á Naxos

Ég spjalla við frú Manolas á hverjum degi.  Þetta væri ekki frásögur færandi nema fyrir það, að við eigum ekkert tungumál sem við getum báðar notað.  Hún talar bara grísku og ekkert annað.  Þessi húsmóðir á gistihúsinu mínu setur sig ekki úr lagi að ræða við mig landsins gagn og nauðsynjar, og af veikum mætti reyni ég að skilja.  Það kom þó að því í gær, að ég skildi hana nokkurn veginn; - hún nefndi orð sem ég skildi - og ég áttaði mig á því að hún var að segja mér frá þeim löndum og borgum sem hún hefur komið til um dagana.  Maður veit þó hvað París er og Germanía, og Helvetika hlýtur að vera Ungverjaland... (það er reyndar Sviss)... þetta eru orðin sem kveiktu á samtali gærdagsins.  Ég held að henni hafi þótt París best, því hún talaði lengi um París og lék fyrir mig Eiffelturninn og sigurbogann og það sem ég held að hafi verið að fara í búð og kaupa kjól.  Það virðist hafa verið mjög skemmtilegt - eins og ég veit sjálf.  Fátt skemmtilegra en að kaupa sér kjól í París. Ég sagði henni á ensku að ég hefði líka komið bæði til Parísar og Helvetiku og reyndi, eins og hún að nota hendurnar til að útlista þetta nánar.

Maður gerir sér ekki alltaf grein fyrir því hvað tungumálið er nauðsynlegt tæki og hvað maður verður hjálparvana að missa það- en samt er það merkilegt hvað fólk finnur sér leiðir til að tjá sig, þrátt fyrir allt.  Frú Manolas er glaðvær, og henni finnst gaman að tala við fólk, - og því ekki að reyna....  .... jú, ég hef alla vega mjög gaman þessum kómísku handapatssamræðum okkar.

Frú Manolas er á besta aldri - sennilega tæplega sjötug.  En hún er ofurskutla, - með þykka ljósa lokka og klæðir sig í þröngar gallabuxur og boli.  Hún er eins og Silvía Nótt - alltaf með tyggjó.  Hún er töffari í sér og hlustar á rokk meðan hún gengur verka sinna á morgnana.  Og þessi verk hennar eru ekkert smáræði.  Hér dugar ekki hreinlæti tvisvar í viku, - því á hverjum morgni þrífur hún allt heila klabbið.  Herbergin tólf eru tekin í gegn, sópuð og skúruð, hún býr alltaf um og skiptir á rúmunum tvisvar í viku og handklæðum jafnvel oftar.  Hún opnar alla glugga, loftar út, tekur rúmteppin, hengir þau út á verönd og dustar þau og bankar.  Hún þurrkar af og þvær glös, diska og hnífa ef hún hefur minnsta grun um að maður hafi andað á það.  Hún þrífur baðherbergið daglega og fer út með ruslið.  Þegar hún er búin að klára herbergin þrjú á minni hæð, tekur hún veröndina í gegn, tínir upp lauf, sópar og skúrar, og tekur púlsinn á gróðrinum sem þar er. Hún er hvíti stormsveipurinn holdi klæddur.

Og þegar frú Manolas hefur lokið dagsverkinu skyldi maður ætla að hún væri til í að hafa það náðugt.  En þá er hún heima hjá sér eitthvað að bauka, og undir kvöldmatarleytið kemur hún aftur.  Það er spurning hvort það verða ávextir sem hún kemur með færandi hendi, smákökur, eða meira rauðvín, eða hvort það verður dunkur fullur af dolmaðes, - þessum unaðslegu laufbögglum sem eru fylltir með krydduðum hrísgrjónum.  Þrátt fyrir að vera dúndurskvísa, er hún líka þessi dæmigerða gríska mamma, sem vill allt fyrir alla gera og er alltaf að hugsa um að koma einhverju ofaní fólk.  Hún er fín og ég kann vel við hana.  Frá nóvember til apríl - þegar gistihúsið er lokað gerir hún það sem henni sýnist, og ég vildi gjarnan sjá hana í þeim ham líka.  En henni finnst hótellífið skemmtilegt, og hún hefur þann hæfileika að geta látið sér þykja vænt um gestina sína.   Það er ekki slæmt að eiga svona gistimóður að hér á Naxos.

Svo er það matmóðir mín, hún Katerína á Scirocco.  Hún er á svipuðum aldri og frú Manolas.  Hún var búin að lifa húsmóðurlífi alla sína tíð, þegar þau komu upp veitingastaðnum, einhvern tíma á níunda áratugnum.  Aþena dóttir hennar sagði mér að mamma hennar hefði í raun eignast nýtt líf þegar hún fór að vinna á veitingahúsinu, á sextugsaldri.  Þá hafi hún lifnað við, losnað úr viðjum heimilisins og að hún elski staðinn.  Hún er snilldarkokkur, og gestirnir á Scirocco láta hana líka óspart heyra það.  Hún kann smá í ensku og hefur gaman af að taka ofan svuntuna og koma fram og spjalla við fólk.  Hún nýtur þess að vera stjarnan á staðnum meðan sá Stratos getur ekki unnið mikið.  Hún er nú myndugleg þegar hún setur honum fyrir að rúlla hnífapörum inn í servíettur og raða á bakka, og hann gerir það brosandi.  Nú er Katerína búin að fá sumarsveininn sinn, - og hann er sá eini sem MÁ snerta pottana hennar. Þetta er hann Hassan, 48 ára Egypti, sem er búinn að búa í Grikklandi í aldarfjórðung.  Þau eru fín saman í eldhúsinu.  Hassan kom hingað á sínum tíma til að hlaupa hið klassíska maraþon, frá Maraþon til Aþenu, en dagaði uppi í guðalandinu.  Hann er enn að hlaupa og vill helst ræða við mig um Björk og Oum Kulthoum, sem hann veit að ég hef mikið dálæti á.  Hann mokar í mig sögum af þessari stórkostlegustu söngdrottningu Araba fyrr og síðar, og rifjar upp hvernig það var þegar hún dó, árið 1975.  Það voru allir svo miður sín - ekki síst stjórnvöld - og það liðu fjórir dagar, þar til fjölmiðlar treystu sér til að segja frá andláti hennar, svo mikill var óttinn við að Egyptar hreinlega bugðust f harmi.  En þeir gerðu það nú samt, og tvær milljónir manna þyrptust að útförinni hennar og þjóðin var lömuð af sorg.  Ein kona var þó sögð hafa tekið andláti dívunnar vel, - en það var eiginkona Sadats forseta, sem aldrei þoldi hvað Oum Kulthoum var ástæl og dáð; - hún var sólgyðjan holdi klædd, og fór víða sem menningarlegur sendiherra þjóðar sinnar og örugglega einn merkasti listamaður tuttugustu aldarinnar.

En aftur að Katerínu.  Hún hlær eins og smástelpa þegar ég segist ætla að taka hana með mér heim og segir "maybe!"

Beggaki

Að temja grjót

Grjót, er efniviður þess listaverks sem hefur haft meiri áhrif á mig en mörg önnur. Samt er þetta ekki listaverk í eiginlegum skilningi, þetta er grjóthleðsla Hraunfólksins í Þingvallasveit. Björn Th. Björnsson skrifaði sögu þessa fólks, sem af ótrúlegrum dugnaði byggði sér bú í miðju Þingvallahrauni, fjarri alfaraleiðum. Það er góður göngutúr frá veginum við þjónustuskálann að þessum bæjarrústum eftir troðningum í úfnu hrauninu. En þegar á áfangastað er komið blasir hún við þessi einkennilega “menning” mitt í óhaminni náttúrunni. Það er erfitt að ímynda sér hvað til hefur þurft, að velja sér slíkt bæjarstæði, því hraun er jú hraun. Af natni og óhemju elju tíndi þetta fólk þó grjótið úr jarðveginum, stein fyrir stein, hnullung fyrir hnullung, og lagði í þennan myndarlega vegg umhverfis búið sitt. Um leið og grjótið var numið burt fékk gras og annar gróður svigrúm. Þessi blettur er þó ekki stór, en hefur þó dugað til að fóðra örfáar skepnur.

Frá öndverðu hefur manneskjan glímt við grjót, í þeim tilgangi að temja það að mennskunni, - menningunni.  Grjótið hefur veitt mannskepnunni skjól fyrir veðri og vindum, verið efniviður í verkfæri, og með grjóti kveikti mannskepnan eldinn.  Eftir öll þau ótöldu handtök sem manneskjan hefur beitt á grjótið þykjumst við hafa lært að hemja það býsna vel.

Suður í Grikklandi, á eynni Naxos, býr fólk við þann munað, ef hægt er að kalla það slíku nafni, að ganga dags daglega á grjóti sem sumum þætti “alveg brilliant” að hafa undir fótum sér hversdags. Þetta er granít, kórund, sem leynir á fallegum safírum, og marmari, steintegundir sem fólk borgar háar fjárhæðir fyrir til að prýða húsakynni sín með. Á Naxos er þetta grjót hins vegar óheflað og óbundið, því eyjan sjálf er af náttúrunnar hendi smíðuð úr þessu eðalgrjóti. Frá fornu fari hafa eyjaskeggjar nýtt sér þetta grjót, og á eynni skapaðist hefð fyrir vinnslu þess, - ekki síst á marmara. Það þarf ekki að taka það fram að þar hefur mannshöndin verið öflugasta verkfærið.

Elstu heimildir um þróað menningarsamfélag á Naxos eru frá fjórða árþúsundi fyrir Krist, og þessar heimildir felast einmitt í grjóti; verkfærum, munum og hýbýlarústum. Naxosbúar lærðu fljótt að meta fegurðina í grjótinu undir fótum sér, og við fornleifauppgröft á grafreitum frá þriðja árþúsundi fyrir Krist hafa fundist vatnskönnur úr marmara, og það sem eyjaskeggjum þykir enn meira til koma, - marmarastyttur. Þetta eru fígúrur, - menn, konur og skepnur, og þótt þær séu smáar í samanburði við risavaxin marmaraverk Grikkja sem síðar urðu til, eru þetta elstu marmaralistaverk sem þjóðin á, og það þykir nú ekki lítið merkilegt í landi sem á svo stórkostlega hefð í tamningu grjóts. Naxosbúar eiga merkar minjar úr grjóti frá öllum tímum sögu sinnar. Hróður steinsmiða á Naxos var mikill um allt Grikkland og jafnvel víðar, og þeir voru oft og einatt fengnir til að smíða verk á meginlandinu og á eyjunum. Og oftast lögðu þeir efniviðinn til sjálfir – komu með eðalgrjótið með sér, - marmarann, sem þeir kunnu svo vel á. Á sjöundu öld fyrir Krist var marmari og annað grjót orðin helsta útflutningsvara eyjarinnar. Steinsmiðirnir Byzes og sonur hans Georgos þóttu undraverðir völundar; - urðu fyrstir manna til að reisa stórhýsi úr hreinum marmara og til þeirra er rakin fyrsta framleiðsla sem vitað er um á marmaraflísum til húsagerðar.

Eftir því sem aldirnar liðu urðu listaverk steinsmiðanna á Naxos stærri og fjölbreyttari. Löngunin til að skapa eitthvað ómannlega stórt var mikil, og það voru guðirnir sem áttu að njóta heiðursins. Kúros, eru þau kölluð risavöxnu líkneskin sem gerð voru af guðum í mynd ungra manna. Enn liggja tvö slík á Naxos, hvorugt fullklárað, á þeim stöðum þar sem smíði þeirra fór fram. Í þorpinu Melanes inni í miðju landi liggur ungur Apolló, og í þorpinu Apollonas á norðurströndinni, kúrir sjálfur guð eyjarinnar, Dýonísos.

Naxosbúum þykir það sumum súrt að í dag skuli flest öndvegisverk steinsmiða þeirra, smíðuð úr grjóti frá Naxos, vera staðsett annars staðar en á eynni sjálfri. Aðrir horfa á þá staðreynd stoltir, og finnst mikið til koma. Merkustu fornminjar á eynni helgu, Delos, fæðingarstað sjálfs Apollós, eiga uppruna sinn og tilurð að rekja til Naxos. Stytta af guðinum Artemis er þar á meðal, gjöf frá efnakonu á Naxos og smíðuð 650 fyrir Krist. Styttan er nú vistuð á Þjóðminjasafninu í Aþenu. Önnur stytta, af Apolló er þar einnig, smíðuð 600 fyrir Krist. Risavaxin marmaraljónin sem rísa upp á framlappirnar og horfa opinmynnt á heiminn, tákn eyjarinnar, eiga sömuleiðis uppruna sinn á Naxos. Hýbýli frá 7. öld eru enn aðrar minjar þar smíðaðar úr marmara frá Naxos af smiðum þaðan. Á meginlandi Grikklands er minjar úr grjóti ættaðar frá Naxos víða að finna. Sfinxarnir á Apollóhofinu í Delfí eru þar á meðal, ótrúlega falleg listaverk sem sýna vel færni steinsmiðanna frá Naxos í að höggva jafnvel fíngerðasta flúr í grjót.

Merkasta verkið sem steinsmiðir á Naxos smíðuðu er þó vafalítið hof, sem hafist var handa við að smíða um 530 fyrir Krist, á hæð á litlum tanga þar sem höfuðstaður eyjarinnar í dag, Hora, eða Naxosbær, stendur. Hofhliðið vísar í áttina að Delos, eyju Apollós, og því telja flestir fræðimenn að hofið hafi verið helgað honum. Talið er að hofið hafi aldrei verið fullklárað, en það var stórt í sniðum og fordyrið eitt smíðað úr fjórum marmarablokkum, sem hver um sig var sex metrar að lengd og vóg tuttugu tonn. En saga hofsins er dapurleg. Á fimmtu öld, var það gert að kristinni kirkju og komst í niðurníðslu. Á þrettándu öld, þegar Feneyingar komust til valda á Hringeyjum og gerðu Naxos að höfuðvígi sínu, urðu straumhvörf í sögu hofsins. Foringi Feneyinganna, Marco Sanudo tók sér titilinn “hertogi af Naxos” og lét umsvifalaust reisa mikið borgvirki efst á hæðinni yfir byggðinni, þaðan sem útsýni til hafs var best. En efniviðinn í kastalann tók hann illu heilli úr hofi Apollós. Kastalavirkið reis hratt, og er í dag ein af örfáum heillegum miðaldabyggðum Grikklands. Vegna þess þykir það stórmerkilegt og er afar fallegt, með þröngum litlum götum sem liðast eins og gangar í völundarhúsi að torgi þar sem kirkja og skólar og fleiri falleg mannvirki standa, þar á meðal skólinn sem höfuðskáld Grikkja á síðari tímum, Nikos Kazantzakis, höfundur Grikkjans Zorbas, gekk í á unglingsárum.

En dýrðin var dýru verði keypt. Grjótið úr hofi Apollós var mulið niður í meðfærilegar einingar og lifir nú sem miðaldakastali, en á tanganum þar sem það reis, stendur ekkert annað eftir en húsgrunnurinn og svo risavaxið fordyrið, sem reyndist Feneyingunum of þungt og mikið til að þeim tækist að eyðileggja það. Fordyrið, eða hofhliðið er í dag auðkenni Naxos, þar sem það gnæfir einmana en tignarlegt og tilkomumikið og horfir til hafs á tanganum við hafnarmynni höfuðstaðarins.

Þegar ég horfi á þau menningarverðmæti sem orðið hafa til á Naxos úr þessum frumstæðasta efniviði, grjótinu, verður mér hugsað til hleðslunnar fallegu í Þingvallasveitinni. Það skiptir kannski ekki öllu máli hve grjótburður mannsins hefur tekið á sig stórbrotnar myndir og hvort landið heitir Ísland eða Grikkland. Sennilega er vart til það byggða ból þar sem manneskjan hefur ekki tekst á við grjótið í einhverri mynd. Sú hugsun sem uppúr stendur snýst um handtökin sem kynslóðirnar hafa lagt á sig við að skapa sér menningu með því einu að temja grjót. Þau hljóta að vera fleiri en stjörnurnar í alheiminum.

Bergþóra Jónsdóttir

Greinin birtist í Morgunblaðinu 1. maí 2006.

Loðgrímur og Pornókrates

Grikkland er land Loðmundar og Loðinbarða. Já, elsku vinkonur, hér er hann einmitt kominn pistillinn sem þið hafið beðið eftir, pistillinn um grísku karlmennina. Grikkland er land Loðmundar og Loðinbarða og hér á Naxos eru þeir í mörgum útgáfum og ótal tilbrigðum. Grískir karlmenn eru undantekningarlítið fagurhærðir, með hnausþykka dökka liði. Þeir eru líka velfelstir fagureygðir. Þeir bláeygu, sem eru ekki margir, finna til sín fyrir að vera svona spes, en þeir brúneygðu eru margir sér mjög meðvitandi um að slík augu kunna einmitt að heilla norrænar skvísur. Flest þessara augna eru annað hvort innrömmuð í augnhár á við köngurlóarlappir, eða augabrúnir sem væri örugglega hægt að greiða niður eins og rúllugardínur. Það er þetta endalausa hár, sem gerir þessa menn öðru vísi en íslenska menn – fyrir utan kannski einn. Hárvöxturinn er semsagt þeirra aðalsmerki – við fyrstu sýn.

Sumir Grikkir nota þennan hárvöxt sem nokkurs konar tálbeitu, og virðast telja að það freisti kvenna sérstaklega. Þetta eru þeir sem hafa skyrtuermarnar nægilega vel upp brettar svo að loðnan á handleggjunum verði sýnileg, og fráhneppt að framan – ja bara eins langt og þeir telja nóg til að heilla – og því þykkari sem frumskógurinn er þeim mun færri tölur eru hnepptar. Þessir menn eru upp til hópa indælir og geðþekkir bara rétt eins og vinir mínir heima – það er bara líkamsgróðurinn sem er svona miklu betur úti látinn hér. Grískir karlmenn eru vingjarnlegir og sennilega hlýlegri en þeir íslensku. Þeir yrðu allir hátt skrifaðir í félagsskap Önnu Pálu, félagi snertiþurfalinga, - því hér eru menn ekki búnir að heilsa fyrr en þeir eru búnir að snerta líka – minnsta kosti að klappa manni aðeins á bakið eða strjúka vangann. Þessu er ég auðvitað ekki vön, en kann því bara prýðilega. Konur gera þetta ekki – en ég tek eftir að karlmenn gera þetta líka hver við annann – þeir klappa hverjir öðrum á bakið. En svo er það hárið, lokkanir, brúskarnir, lubbarnir, liðirnir, makkarnir og sveipirnir, - og motturnar. Drottinn minn dýri – grískar mottur eru rosalegar. Hnausþykkari yfirskegg getur varla að sjá nokkurs staðar annars staðar nema ef væri í Tyrklandi. Og hvað er með þessar mottur. Af hverju finnst mönnum ekki nóg um alla aðra líkamsloðnu, - því þurfa þeir að skreyta efri vörina líka með hárum?

En af því að grískir menn eru nú annars svo ósköp venjulegir þá minna þeir mig mjög á menn annars staðar í veröldinni – til dæmis íslenska menn. Hér eru þeir bara ögn loðnari. Ég sé jafnvel íslenska vini mína ljóslifandi í þeim – Loðmund og Loðinbarða, en líka Hárvar, Lokkólf, Mottfreð, Hárald, Brúsknús Loðdór, Liðfinn, Brúskuld, Lubbexander, Hárgeir, Feldmann, Makkapál og Loðgrím - - þeir verða jafnvel enn viðkunnanlegri með þessu íslenska tötsi.

Annars eru líka til frekar óviðkunnanlegir menn hér. Sérstök tegund eru þeir sem límast við mann, verða eins og skuggi manns, góna á mann inni á kaffihúsi, - eru svo allt í einu komnir nokkrum borðum nær og eru svo alveg óvart líka í bókabúðinni sem maður rambar í á leiðinni heim og koma svo alveg upp í flasið á manni á þarnæsta götuhorni. Hvernig fara þeir að þessu – og hvernig nenna þeir þessu? Einn þeirra sló um sig með þeirri óborganlegu pikköpplínu: Horses in Iceland walk very, very beautiful! Er ég fallin? Nei... og hvernig í andskotanum vissi hann að ég væri íslensk?

Fari maður í bæinn að kvöldi til um helgi birtast svo enn aðrar útgáfur af þeim fáu Grikkjum sem eru umdeilanlegir. Sexófílos og Sexófanes eru hér í nokkrum útgáfum og Hóras sömuleiðis – Hórasarnir eru reyndar þónokkrir. Og Pornókrates lifir hér góðu lífi með fráheppt niður á nafla, en kyrfilega gyrtur, svo að illgresið á bringunni hreinlega sullast út, - en er þó hamið af tvemur digrum gullkeðjum sem hann hengir um, jú eimitt, – loðinn hálsinn á sér.

Ég get svarið, að um daginn sá ég einn svo stórkostlega loðinn á ströndinni hér fyrir neðan, að ég ákvað að veiða hann upp á veröndina mína til nánari skoðunar. Það háttar þannig til að á milli hæða í húsinu utanverðu, er risavaxinn rósarunni sem skríður eftir öllum húsgaflinum. Það vildi svo illa til að Loðmundur flæktist og festist í þyrnunum og verður því sennilega að vera þar. Ég veit að mamma Manolas mun vökva hann vel í sumar.

Beggaki

Æ

Harðsperrur að drepa mig.  Ég ætla bara að njóta þess að þjást og gera ekkert annað á meðan.

Göturnar á Naxos

Elsti hluti Naxosbæjar liggur í brattri hlíðinni undir kastalanum, Kastró.  Þarna bjó pöpullinn, meðan ráðamenn voru vel varðir innan virkisveggja.  Þessi bæjarhluti kallaðist Bourgos og er nokkur hundruð ára, og enn í fullu fjöri.  Göturnar eru sumar nánast einstigi, og ekki fært öðruvísi en fótgangandi.  Og hver sagði að götur ættu að vera beinar?  Ekki sá sem hannaði þessa byggð.  Maður veit aldrei alveg fyrir víst hvar maður lendir, þótt maður telji sig vera búinn að læra þetta - sumar göturnar enda líka bara á dyratröppunum heima hjá einhverjum.  Hvítir veggir allt um kring og hlaðnir stígar - hver öðrum líkur. Tröppur eru líka margar í Bourgos, enda bratt, - sums staðar eru göturnar barasta tröppur og annars staðar liggja tröppur uppá húsþök og jú, stundum að dyrum - það er ekkert gefið í stigamennskunni hér.  Og hví eru hér svona margir kettir?  Þeir stökkva framúr manni að elta eðlur, eða lúra bara á einhverjum tröppunum í skugga veggja eða trjáa.  Svo safnast göturnar saman í stígamót, og þar er gamli markaður bæjarins með besta ferskmeti eyjarinnar.  En þarna í þessu kræklótta skipulagi eru líka veitingastaðir og handverksfólk hefur komið sér þar fyrir víða í yfirgefnum húsum.  En svo eru þær þarna líka þessar yndislegu snótir sem guð má vita hvað eru gamlar; - svartklæddar og hoknar með skuplur, að hugsa um blómin sín eða eitthvað að dedúa.  Göturnar í gamla bænum eru sannkallað völundarhús, hvíld frá erli hafnargötunnar og skjól þegar sólin eða vindurinn gerast of ágeng.

 Beggaki 

Músmúllapáskar

Það er stemmning að sitja í myrkvaðri kirkju laust fyrir miðnætti á laugardagskvöld fyrir páska og bíða þess að presturinn kveiki fyrsta ljósið.  Þessi páskamessa er sérstæðasta guðsþjónusta sem ég hef sótt, og ekki að undra - ég hef aldrei sótt messu í orþódoxkirkju áður.  Ilmurinn er sterkur og í myrkrinu stirnir samt á gyllinguna í íkonum og öðru kirkjuskrauti.  Tónlistin er sérkennilega forn og minnir mjög á arabískan helgisöng.  Svo kemur ljósið - ein týra, sem verður að tveim, þegar presturinn tendrar kerti næstu manneskju, - og hægt og bítandi gengur ljósið milli manna eftir kirkjubekkjunum, þar til sneisafull kirkjan er full af birtu kertaljósanna.  Presturinn segir loks orðin sem beðið er eftir: Kristur er upprisinn! og fagnaðarlætin brjótast út.  Fólkið þyrpist út á kirkjutorgið með logandi kertin sín. Þar bíða sprengjumennirnir ekki boðanna og hefja flugeldaskothríð og annars konar sprengjuverk.  Gleðin breiðist um bæinn frá kirkjunum þremur í Naxosbæ, og allt ætlar vitlaust að verða í hamagangi.  Þetta tekur þó tiltölulega fljótt af, og fólk fer heim og borðar páskamáltíð sem að þjóðlegum sið er innmatur úr lambi, eldaður á sérstakan máta.  Ég tölti heimáleið og í háttinn, því sunnudagurinn, páskadagur, verður tekinn snemma.

Páskadagur rís bjartur og fagur og ég sit snurfusuð á veröndinni þegar Dimitri kemur og spyr hvort ég sé tilbúin.   Jú, ég er það - held ég, - veit reyndar ekkert hvert ég er að fara, eða við hverju ég á að búast.  Ég trítla niður tröppurnar í mannlausu húsinu og þar bíður Dimitri á svörtum forstjórajeppa.  Ég sest inn, - og hann fussar yfir áströlsku gestunum sem ætluðu að koma með í sveitina en eru týndir.  Einn rúntur niðrá höfn er allt sem þarf - þar sitja þau Rachel og Chris, ungt par frá Brisbane sem er á fimm mánaða heimsreisu áður en hafist verður handa við barneignir og búaleik.  Þá er brunað úr bænum í norðausturátt, og áfangastaðurinn er þorpið Engares, sem aðeins er í um 8 kílómetra fjarlægð frá bænum.  En hér verður ekkert ferðast nema að renna yfir eins og einn fjallgarð með krókóttum vegum, - og ferðin tók lengri tíma en ætla mætti.

Bílnum er lagt við lúið grindverk umvafið fallegustu villiblómum, - og þá hefst göngutúrinn, gegnum mela og móa, árfarveg og grjót, og ég á hælum, í tilefni af páskum.  En ilmurinn af gróðrinum dregur mig áfram og lyktin af grilli einhvers staðar í nálægð.  Loks komum við í lítinn lund, og þar er fjölmenni.  Pabbi Dimitris og mamma, systur hans þrjár, þeirra menn og börn; - kærastan, systir hennar og foreldrar þeirra, og svo aðskiljanlegustu skyldmenni og vinir.  Og við þrír útlendingarnir. 

Það var búið að dekka langborð með appelsínugulum dúk, og hlaða á það mat.  Úff.  Það voru meiri ósköpin.  Ég veit ekki hvort þetta voru tveir skrokkar eða þrír, en alla vega hef ég aldrei séð jafn mikið af grilluðu lambakjöti á einum stað.  Þarna voru líka salöt, kjötbollur sem heita kefteðes, brauð, bæði nýtt og grillað, ólífur, kartöflur, bæði steiktar og grillaðar, kjúklingapæ, sérstakt páskabrauð, möndlukökur, fetaostur, og svo ávexir. Amminamm, - ávextirnir voru tíndir af trjánum, jafnóðum oní gestina, appelsínur, mandarínur, sítrónur, og svo litlir yndislegir og dísætir ávextir sem heita músmúlla en ég hef ekki hugmynd um hvað heita á íslensku.  Já, og blómin á borðinu - þau voru öll tínd í þessum edenslundi - valmúi, krýsur og önnur blóm sem ég kann ekki að nefna.  Heimagert vín í boði húsbóndans var drukkið með kræsingunum - og auðvitað búið til úr berjum af vínviði sem vex á þessum skika þeirra.  En það var líka boðið upp á ouzo, bjór, gos og vatn fyrir þá sem það vildu.   Þarna sátum við í tæpa sjö klukkutíma og sölluðum á okkur, og stöðugt var verið að bera meiri mat af öllum sortum á borðið.  Það var auðvitað farið í páskaleikinn, sem er þannig að allir fá hver sitt egg - harðsoðið, málað í fallegum litum.  Svo halda tveir hvor um sitt egg, og reyna að brjóta egg hins. Sá sem eftir stendur með óbrotið egg, vinnur og reynir þá við egg næstu manneskju, og þannig er farið allan hringinn og sá sem er einn með óbrotið egg í lok leiksins er sigurvegarinn.

Það voru gömlu gömlu mennirnir sem stóðu sig best í dansinum, og kunnu meira en unga fólkið.  Það sem helst háði þeim við fótaburðinn var vínið og ouzoið sem þeir voru búnir að sötra vel þegar að dansinum kom.  Það voru líka fullorðnu mennirnir sem stóðu fyrir kínverjasprenginum þegar borðhaldið var um það bil að verða búið - litlu börnin auðvitað dauðskelkuð, - en karlarnir virtust skemmta sér vel í þessum strákaleik sínum.  Eftir að allir voru orðnir mettir og pakkaðir af mat, var enn borið þrisvar sinnum á borðið af grillinu.  Mamma Dimitris, frú Manolas, sló hvergi af allan tíman í húsmóðurstörfunum, og sá auðvitað til þess að við borðuðum vel - og meir en það, - allir fóru heim með stóra poka fulla af mat og ávöxtum, og blómvönd úr villiblómum.

 Þetta var nú meiri dýrðin, og ég er heppin að fá að taka þátt í svona veislu með heimafólki.  En hér er það bara svo sjálfsagt að allir séu með, og enginn er skilinn eftir þegar á að gleðjast.  Ástralirnir voru líka orðlausir yfir þessari einstöku gestrisni og sögðust hvergi hafa kynnst öðru eins.  Í þessu þorpi, Engares á Manolasfólkið þennan landsskika og þar rækta þau það sem þarf til hótelsins, - bæði ber í vín, ávexti, blóm og fleira, og þar eru þau líka með hænsni og kanínur og héra.  Húsið þarna er varla meira en kofi - gluggalaus og rafmagnslaus kytra með stóru fleti og svo hillum þar sem þau geyma sultur og ber og alls konar góðgæti.  Einn af mágum Dimitris sýndi Íslandi mikinn áhuga og fannst erfitt að trúa því að meðalvetrarhiti á Íslandi væri hærri en í köldustu þorpunum í norður Grikklandi.  Það er líka erfitt fyrir mig að trú því þar sem ég sit hér í hita og sól og les fréttirnar að heiman um hálku og snjó.  

Beggaki