Kristinn og Heiðinn skulið þið heita

Ég er sannfærð um, að með því að gefa opinberri nefnd vald til að úrskurða um nöfn á þeim grunni hvað gæti hugsanlega valdið einhverjum ama, séu grundvallarmannréttindi brotin.

Þar er ok sá staðr er Glitnir heitir ok eru veggir hans ok stoðir allar ok stólpar af rauðu gulli, en þak hans af silfri."

Manni verður það stundum á að verða þvers án þess að ástæða sé til - gefa sér niðurstöður fyrirfram af fyrri reynslu - niðurstöður sem engin rök reynast svo fyrir. Þannig var það, þegar búið var að rífa niður Íslandsbankamerkið af byggingum bankans úti um alla borg, og spurðist að bankinn hygðist breyta um nafn að það fyrsta sem mér datt í hug var að nú væri einhver fjárans grúpp að fæðast - eitthvert dæmigert íslenskt minnimáttarfyrirbæri, sem þyrði ekki að standa stolt með sínu nafni. Ég get því ekki annað en dáðst að hugrekki Íslandsbankafólks fyrir að þora að láta fyrirtækið bera fallegt íslenskt nafn sem á sér rætur í norrænni goðafræði og langa sögu. Glitnir var bústaður Forseta, framan við Ásgarð, en Forseti miðlaði málum þeirra er deildu. Engir komu ósáttir frá heimsókn sinni í Glitni og hjá Forseta réð réttsýni í allra garð. Lýsingin á Glitni hér að ofan og lesa má í Gylfaginningu ætti að hæfa fyrirtæki sem víxlar með gull og silfur í formi peninga, og vissulega verður það freistandi að kalla bankastjórann sem vildi ekki láta kalla sig bankastjóra, Bjarna Ármannsson, Forseta hér eftir.

Nafngiftinni Glitni fylgir reisn sem er til fyrirmyndar, en þá reisn vantar sorglega í nafngjöfum íslenskra stórfyrirtækja í dag. Af einhverjum óskiljanlegum heimóttarskap er komið í tísku að taka upp alþjóðleg nöfn - Icelandair, til dæmis - er orð sem maður nennir varla að taka sér í munn, það er svo hallærislegt, þegar maður getur sagt Flugleiðir. Rök Bjarna Ármannssonar fyrir nafnbreytingunni sem hann setti fram í Kastljósi á sunnudagskvöld, snerust um það að auðvelt yrði fyrir útlenda viðskiptavini að bera nafnið fram, og eru vissulega réttmæt. Auðveldasta leiðin hefði eflaust verið að taka upp útlent nafn og láta okkur Íslendingsræflana klæmast á því eins og Flugleiðir gera, til þess að misbjóða ekki aumingja útlendingunum. Þeim mun meiri ástæða er til að hrósa Glitni fyrir nafnið.

Ég er ekki frá því að það ætti að breyta hlutverki mannanafnanefndar. Í stað þess að vera úrskurðarvald um hvað fólk "má" heita, ætti nefndin að vera til ráðgjafar um val á nöfnum - ekki bara á fólk, heldur líka - og kannski ekki síður, á fyrirtæki. Mér sýnist ekki veita af í þeirri grein. Enn bendi ég þó á nafn Betrunarhússins sem eins besta nafns á íslensku fyrirtæki. Betrunarhúsið er líkamsræktarstöð - nafnið svo fullkomlega við hæfi, og með sterk tengsl við sögu og hefð. Hvaða snillingur átti hugmyndina að þessari nafngift?

Nöfn fólks hafa svo miklu tilfinningalegra gildi fyrir þá sem gefa það og þá sem bera það en nöfn fyrirtækja - og ástæðurnar fyrir sérkennilegum mannanöfnum geta verið margar. Allir eiga ættingja með skrýtin nöfn, eða bera þau jafnvel sjálfir. Ég hef verið að velta fyrir mér nafninu Satanía, sem fékk ekki náð fyrir augum mannanafnanefndar. Mannanafnanefnd styðst við fimm atriði í úrskurði um nöfn. 1. Þau þurfa að geta tekið íslenskri eignarfallsendingu eða hafa unnið sér hefð í íslensku máli. 2. Þau mega ekki brjóta í bág við íslenskt málkerfi. 3. Þau skulu rituð í samræmi við íslenskar ritvenjur nema hefð sé fyrir öðrum rithætti þess. 4. Þau mega ekki vera þannig að þau geti orðið þeim sem bera þau til ama. 5. Stúlku má aðeins gefa kvenmannsnafn og dreng aðeins karlmannsnafn. Þessar kröfur ætti nafnið Satanía allar að standast, en mig grunar - án þess að muna fyrir víst, að nafninu hafi verið hafnað á forsendu fjórða liðarins: að talið hafi verið að nafnið gæti orðið barninu sem átti að bera það, til ama. Ég er sannfærð um, að með því að gefa opinberri nefnd vald til að úrskurða um nöfn á þeim grunni hvað gæti hugsanlega valdið einhverjum ama, séu grundvallarmannréttindi brotin. Hvernig í ósköpunum á þetta fólk að vera þess umkomið að meta slíka hluti. Fjöldi fólks ber nöfn sem vísast er að einhverjum þætti ami af að bera. Hrappur og Ljótur eru prýðileg nöfn, en hafa neikvæða merkingu í hugum margra, jafnvel þótt ljótur geti líka þýtt bjartur. Yrði karlmannsnafninu Heiðinn hafnað, þótt Kristinn sé leyft? Ekki er víst að aðstandendur Sataníu séu kristnir. Varla er það kvenmyndin af Satan sem vefst fyrir nefndinni, þegar Erlar, Liljar, Annar og Fjólar eru allt gjaldgeng karlmannsnöfn.

Oftar en ekki finnst manni mannanafnanefnd á hálum ís í úrskurði sínum um nöfn sem engin ástæða ætti að vera til að hafna af málfræðilegum ástæðum eða á grundvelli íslensks ritháttar. Nýtt dæmi er Engifer. Hvað er það öðru vísi en Kristófer? Er það kryddjurtin sem fer fyrir brjóstið á mannanafnanefnd? Þarf jurtin að vera falleg, eins og sóley, til að megi nota hana sem mannsnafn? Varla snýst það um hvort plantan er æt, því bæði Hvönn og Fífill eru leyfileg mannanöfn.

Starfræksla mannanafnanefndar í núverandi mynd er á villigötum og reglur þær sem farið er eftir gætu vel stangast á við mannréttindaákvæði stjórnarskrár. Það yrði farsælla ef hún fengi það hlutverk að aðstoða fólk og fyrirtæki, gefa ráð, og sýna frumkvæði og hugmyndaauðgi í nýnefnum í stað þess að úrskurða um nöfn á afar hæpnum grunni.

Bergþóra Jónsdóttir ([e-mail])

Viðhorf, birt í Morgunblaðinu 14. mars, 2006.